به گزارش سرویس آموزش و پرورش پانا، در آستانه ی بازگشایی مدارس و شروع به کار فعالیت مدارس آموزش و پرورش استثنایی کشور، نشستی دوستانه جهت پاسخگویی به پاره ای از سوالات با اسماعیل برقی معاون برنامه ریزی آموزشی و توان بخشی سازمان آموزش و پرورش استثنایی کشور انجام شده است ایشان در پاسخ به سوالات عنوان کردند:  
 
1-فعالیت ها و پیشرفت های عمومی سازمان آموزش و پرورش استثنایی کشور در سال های اخیر به چه صورت بوده است ؟

آموزش و پرورش استثنایی بعنوان یک سازمان تخصصی متولی آموزش، پرورش و توان بخشی گروه های مختلف استثنایی شامل دانش آموزان کم توان ذهنی ، آسیب دیده شنوایی ، آسیب دیده بینایی ، معلولین جسمی- حرکتی، دارای اختلالات یادگیری، رفتاری و چندمعلولیتی می باشد.

در حال حاضر بالغ بر یکصد هزار نفر دانش آموز در گروههایی که مورد اشاره قرار گرفت، تحت پوشش ارایه خدمات این سازمان هستند و برنامه و فعالیت های مختلفی مبتنی بر اساسنامه، اهداف و وظایف مربوطه برای این عزیزان انجام می شود . اگر بخواهیم به برخی از این فعالیت ها اشاره کنیم می توان موارد ذیل را بیان کرد:

-تألیف، تولید، چاپ و توزیع کتب درسی و راهنماهای معلم و همچنین مناسب سازی کتب برای برخی از دانش آموزان استثنایی
-اجرای نظام جدید آموزشی در آموزش و پرورش استثنایی همانند آموزش و پرورش عادی
-اجرای برنامه سنجش سلامت جسمانی و آمادگی تحصیلی نوآموزان بدو ورود به مدرسه
-برگزاری مسابقات متعدد ورزشی ، فرهنگی ، اردوها و جشنواره های مختلف
-توسعه آموزش ها بصورت تلفیقی و فراگیر و تحصیل دانش آموزان استثنایی در کنار دانش آموزان عادی
-توجه به آموزش های پیش حرفه ای و متوسطه حرفه ای
-توسعه کمی و کیفی مراکز مشکلات ویژه یادگیری و ارایه خدمات تخصصی به دانش آموزان
-برنامه هوشمندسازی مدارس استثنایی و برنامه ریزی به منظور استفاده از نرم افزارها و درس‌افزارهای مختلف
-برگزاری جشنواره الگوهای برتر یاددهی و یادگیری در بین تمامی معلمان
-ساماندهی ارایه خدمات توان بخشی و آموزش خانواده در مدارس استثنایی
-برنامه ریزی به منظور تسهیل دسترسی دانش آموزان استثنایی به مراکز آموزش عالی با همکاری سازمان سنجش
-توسعه و آموزش نیروی انسانی از طریق برگزاری دوره های آموزش ضمن خدمت
-برقراری مجدد سنوات ارفاقی و افزایش میزان فوق العاده سختی شرایط کار معلمان استثنایی
-اجرای برنامه های اطلاع رسانی گسترده به منظور اصلاح و تغییر نگرش عمومی نسبت به دانش آموزان استثنایی
و سایر برنامه ها و فعالیت ها که در حوزه های دانش آموزی، کارکنان و ادارات انجام شده است .

البته اگر چه این اقدامات و فعالیت های در تعلیم و تربیت دانش آموزان استثنایی گام های مؤثری بوده است، لکن برای رسیدن به استانداردهای جهانی، باید فعالیت ها و برنامه های گسترده ی دیگری را نیز به مرحله اجرا گذاشت که خوشبختانه در اسناد مربوطه پیش بینی شده و برنامه ریزی های لازم صورت گرفته است .

امیدواریم که با همکاری دستگاه های قانون گذاری و اجرایی و تلاش دست اندرکاران در ادارات آموزش و پرورش استثنایی استان ها و مدارس بتوانیم برنامه های پیش بینی شده را به مرحله اجرا بگذاریم .
 
2- نحوه ی نظارت بر فعالیت ها و عملکرد انجمن های اولیاء و مربیان مدارس آموزش و پرورش استثنایی در 2 سال گذشته چگونه ارزیابی می شود ؟
 
انجمن اولیا و مربیان نقش بسیار پر رنگ و ارزشمندی در نظام تعلیم و تربیت ایفا می کند ، این نقش و اهمیت در آموزش و پرورش استثنایی به دلیل شرایط خاص و ویژه ی آن پر رنگ است .

انجمن اولیا و مربیان که نهاد منتخبی از اولیا دانش آموزان و دست اندرکاران مدرسه است برای تحکیم پیوند خانه و مدرسه ایجاد شده و رسالت مهم آن ایجاد بستر مناسب برای توسعه کیفی مشارکت اولیاء در فرآیند آموزش و پرورش است. مکانیزم برنامه ریزی و نظارت بر فعالیت انجمن های اولیاء و مربیان مدارس استثنایی از طریق تدوین تقویم اجرایی و چاپ کتابچه «راهنمای فعالیت انجمن اولیاء و مربیان ویژه مدارس استثنایی » انجام می شود .

کاربرگ های گزارش گیری ، کاربرگ های نظر سنجی و بازدید همکاران و شرکت آنها در مدارس و انجمن ها برای نظارت انجام می شود .

مایل هستم به یکی از کارکردهای انجمن اولیا و مربیان در آموزش و پرورش استثنایی اشاره کنم و آن برگزاری جلسات آموزش خانواده است . پژوهش های متعددی در مورد نقش آموزش خانواده صورت گرفته و حاکی از آن است که آموزش خانواده باعث توسعه نگرش ها ، اطلاعات و توانمندی های تربیتی اولیاء شده ، همچنین پیشرفت تحصیلی دانش آموزان را به دنبال داشته است .

در آموزش و پرورش استثنایی این آموزش ها با هدف آشنا نمودن خانواده ها با
یژگی های کودکان استثنایی و مراحل مختلف رشد آنها و آگاه ساختن از توانایی ها، رغبت ها و محدودیت های فرزندان جهت سازگاری هرچه بهتر با خود و جامعه انجام می شود .

با انجام این آموزش ها، اعضای خانواده ارتباط بهتری با کودک برقرار می سازند و به عنوان تکمیل کننده خدمات آموزشی و توان بخشی و حامی دست اندرکاران مدرسه در مسایل تربیتی می شوند . سازمان آموزش و پرورش استثنایی با توجه به این نقش و با همکاری انجمن اولیاء و مربیان مدارس نسبت به ساماندهی آموزش های خانواده اقدام نموده و برنامه ریزی، حمایت و نظارت دقیق و مستمری براین آموزش ها دارد .
 
 3 – چه مطالعاتی در زمینه ی ارائه ی راهکارهای مفید برای ترویج فرهنگ مشارکت در مدارس آموزش و پرورش استثنایی انجام شده است ؟
مشارکت بعنوان رویکرد سهیم شدن و سهیم کردن افراد در فرآیند آموزش و پرورش دانش آموزان ، ابعاد و سطوح مختلفی دارد. پژوهش ها نشان داده است که مشارکت والدین در امور مدرسه موجب نگرش مثبت والدین نسبت به خود ، مدرسه و نقش آنها در رشد و تربیت فرزندانشان می شود.
 
مشارکت والدین در تصمیم گیری های مدرسه، درک متقابل خانه و مدرسه و همکاری بیشتر، تعهد و اعتماد بین والدین و کادر مدرسه را ایجاد می کند و نتیجه آن رشد تحصیلی و شناختی بیشتر دانش آموزان است.
 
البته این همکاری و مشارکت در آموزش و پرورش استثنایی به دلیل تأثیر حضور کودک با نیاز ویژه بر خانواده و واکنش های والدین، دارای پیچیدگی های زیادی است و نیاز به اطلاعات و کار بیشتری دارد و زمینه های آن ، تقویت انجمن اولیاء و مربیان ، تشکیل سازمان های مردم نهاد یا انجمن های غیر دولتی با مشارکت والدین و تأکید بر رویکرد خانواده محوری در بیشتر فعالیت های آموزش و پرورش استثنایی است .

مثلاً تصور بفرمایید اگر یک دانش آموز نیاز به خدمات توان بخشی در بخش گفتار درمانی داشته باشد، مسلماً مشارکت خانواده در این فرآیند تضمین کننده رفع مشکل دانش آموز خواهد بود ، چرا که متخصص گفتار درمانی بعد از شناسایی مشکل ، دستور العمل و تمرین های مربوطه جهت اجرا را به خانواده ارایه می نماید .

از دیگر جنبه های مشارکت در آموزش و پرورش استثنایی تأسیس و راه انداز ی مدارس و مراکز استثنایی غیر دولتی است .

مدارس غیر دولتی استثنایی و مراکز غیر دولتی آموزش و توان بخشی مشکلات ویژه یادگیری در حال حاضر در سراسر کشور فعال است و سازمان آموزش و پرورش استثنایی نیز از تأسیس این مراکز حمایت کرده و صدور مجوز مربوطه را از طریق مراجع قانونی پیگیری می نماید .
 
4– چه تمهیداتی برای شروع سال تحصیلی از جانب سازمان آموزش و پرورش استثنایی کشور در نظرگرفته شده است ؟
آغاز سال تحصیلی بعنوان بهار تعلیم و تربیت و شروع دوباره شور و هیاهوی دانش آموزان در مدارس است . آغاز تلاش و کوشش دوباره مدارس بعنوان کانون یاددهی و یادگیری و بوستان علم و دانش در تربیت نسل آینده این مرز و بوم است .
 
بنابراین فرصت مناسبی است تا همه دست اندرکاران به ایفای نقش بیشتر خود بیاندیشند و با همکاری و هم فکری بیشتر، نقش مؤثر و سازنده تری در تعلیم و تربیت دانش آموزان داشته باشند . برای شروع با نشاط و پر طراوت سال تحصیلی در مدارس استثنایی، سازمان در ماه های گذشته تمهیداتی اندیشیده است .
 
به منظور جایدهی مناسب دانش آموزان و برنامه ریزی های مربوطه، دستور العمل ثبت نام ارسال شده است . همچنین هماهنگی لازم برای چاپ کتب درسی و ارسال آنها صورت گرفته و اغلب کتاب های درسی توزیع شده و مابقی در مرحله دوم توزیع می شود .

با تغییر ساختار نظام آموزشی راهکارهای اجرایی طی دستور العملی به ادارات آموزش و پرورش استثنایی استان ها ارسال شده است تا برنامه ریزی لازم در این زمینه بعمل آید . سازمان بندی مناسب نیروها و ساماندهی مدرسه قبل از شروع سال تحصیلی جدید و حضور تمامی همکاران در پست های تعیین شده در کلاس ها و مدارس استثنایی صورت گرفته و دانش آموزان استثنایی با توجه به شرایط ویژه در کلاس ها جایدهی شده اند و به طور کلی مفاد پروژه مهر برای شروع مناسب سال تحصیلی به مرحله ی اجرا در آمده است .
 
 5– با توجه به تغییر کتاب های درسی چه تمهیداتی برای معلمان در نظر گرفته اید ؟
درآموزش و پرورش استثنایی از نظر محتوای کتاب های درسی ، دو نوع محتوا وجود دارد ؛ یکی محتوایی که دانش آموزان عادی استفاده می کنند و سازمان آنها را برای دانش آموزان عزیز استثنایی مناسب سازی می نماید . مثلاً دانش آموزان نابینا این محتوا را به صورت بریل یا صوتی استفاده می کنند و برای دانش آموزان کم بینا کتاب ها  به  صورت درشت خط ارایه می شود و برای دانش آموزان  ناشنوا مکمل ها و کتاب های کمکی عرضه می گردد.

کتاب های دانش آموزان دارای کم توان ذهنی ، محتوای خاصی است که با توجه به ویژگی های ذهنی و شناختی این عزیزان در سازمان تدوین ، تهیه و تولید می شود و از دوره ی پیش دبستانی تا متوسطه ی حرفه ای شامل 148 عنوان می شود .

در کنار کتاب های درسی ،راهنماهای معلم نیز تدوین و ارایه می شود تا همکاران با استفاده از آنها بتوانند فرآیند آموزش را دنبال کنند .

در آموزش و پرورش استثنایی همسو با تغییرات و تحولاتی که در نظام آموزشی صورت می گیرد این تغییرات دنبال می شود و با توجه به تألیف کتب جدید در برخی از پایه های تحصیلی، دوره های تأمین مدرسی این کتاب ها به صورت متمرکز برگزار شده و هم اکنون هم در حال برگزاری است و این مدرسان آموزش های مربوطه را به معلمان در سراسر کشور منتقل می کنند علاوه بر آن ، امکان شرکت همکاران در دوره های ضمن خدمت عادی نیز وجود دارد .